تأمین مالی زنجیره‌ای، مجموعه‌ای از شیوه‌ها و عملیات تأمین مالی همچون تنزیل اسناد دریافتنی، خرید دین، عاملیت، عاملیت معکوس، پرداخت تسهیلات و اوراق بهادارسازی اسناد دریافتنی است که در چارچوب روش‌های زنجیره‌ای منجر به بهینه‌سازی جریان‌های مالی و بهبود مدیریت سرمایه در گردش بنگاه‌های تولیدی می‌شود.
به گزارش پایگاه خبری بازار سرمایه (سنا)، تأمین مالی زنجیره تأمین (Supply chain finance) به معنای فراهم کردن پول و جریان‌های نقدی برای انجام فرایندهای مختلف سازمانی است. به بیانی دیگر، تأمین مالی زنجیره تأمین رویکردی خلاقانه است که شرکت‌ها برای تخصیص منابع مالی و بهینه‌سازی جریان‌های مالی در زنجیره تأمین از آن استفاده می‌کنند. این رویکرد منجر به کاهش هزینه‌ها، افزایش سودآوری و کارایی هرچه بیشتر سازمان می‌شود و با ارائه گزینه‌های انتخابی برای پرداخت‌ها، بهینه‌سازی نقدینگی در شبکه را در پی دارد.
در حقیقت، تأمین مالی زنجیره‌ای، مجموعه‌ای از شیوه‌ها و عملیات تأمین مالی از قبیل تنزیل اسناد دریافتنی، خرید دین، عاملیت، عاملیت معکوس، پرداخت تسهیلات و اوراق بهادارسازی اسناد دریافتنی است که در چارچوب روش‌های زنجیره‌ای، منجر به بهبود مدیریت سرمایه در گردش بنگاه‌های تولیدی می‌شود. در این روش، به جای شیوه سنتی دریافت تسهیلات مستقیم توسط بنگاه‌های اقتصادی، فرآیند تأمین مالی بنگاه‌ها به‌صورت پیوسته و در طول زنجیره‌های تأمین و مبتنی بر جریان واقعی کالا و بر اساس صورت‌حساب الکترونیکی صورت می‌گیرد.
گرایش به این رویکرد، اگرچه مزیت‌ها و سودآوری‌های بی‌شماری را برای بنگاه‌های عضو شبکه و زنجیره‌های تأمین به همراه داشته، اما مشکلات و پیچیدگی‌های فراوانی را نیز برای مدیریت جریان‌های مالی، نقدینگی و سرمایه در گردش بنگاه‌ها و شرکای تجاری آنها به دنبال داشته است. یک راهکار مناسب در این زمینه، تغییر رویکرد و نقش ارائه‌دهندگان خدمات مالی از تأمین‌کننده صرف منابع مالی به عنوان شرکای تجاری بنگاه‌های اقتصادی و تجاری است.
با پیاده‌سازی تأمین مالی زنجیره‌ای، شفافیت و کارآیی فرآیند تأمین مالی افزایش یافته و هزینه تمام‌شده محصول کاهش می‌یابد و ضمن تسهیل و تسریع تأمین مالی بنگاه‌های اقتصادی و کمک به تولید، میزان انحراف منابع از تولید کاهش خواهد یافت.
ضرورت تغییر رویکرد تأمین مالی سرمایه در گردش از نظام سنتی به تأمین مالی زنجیره تأمین
در وضعیت فعلی، تأمین مالی سرمایه در گردش با چالش‌های عدیده‌ای مواجه است؛ دریافت تسهیلات به‌طور موازی توسط تمام حلقه‌های تولید، سهولت انحراف منابع مالی از چرخه تولید و ورود به بازار دارایی‌ها، عدم شفافیت کافی در فرآیند پرداخت تسهیلات و کنترل‌پذیر نبودن فرآیند گردش اعتبار در زنجیره‌ها، عدم‌تقارن اطلاعاتی میان ذی‌نفعان مختلف بازار، افزایش هزینه تمام‌شده محصول وفرآیند زمان‌بر دریافت تسهیلات بانکی سرمایه در گردش از جمله چالش‌های تأمین سرمایه در گردش بنگاه‌های تولیدی است.
براساس آمارها، نسبت مانده تسهیلات بانکی به تولید ناخالص داخلی، طی بیست سال اخیر، بیش از دوبرابر شده است. سهم بازار سرمایه به‌ویژه اوراق بدهی و همچنین تأمین مالی خارجی در تأمین مالی بنگاه‌های تولیدی بسیار اندک است و بخش عمده بار تأمین مالی بنگاه‌ها بر منابع بانکی تحمیل می‌شود.
به گفته فریال مستوفی، رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق تهران در نشست مشترک دو کمیسیون «صنعت و معدن» و کمیسیون «بازار پول و سرمایه» اتاق تهران، فقدان ابزارها و بازارهای مالی مناسب برای تهاتر مطالبات و بدهی‌های بنگاه‌های تولیدی باعث افزایش پیچیدگی تأمین مالی در کوتاه مدت شده است. این در حالی است که در روش‌های تأمین مالی زنجیره ای، ضمن افزایش شفافیت در دریافت خدمات بانکی، مسائل مرتبط با وثیقه سپاری، اعتبار سنجی و اعطای خدمات بانکی با سرعت بیشتری انجام خواهد شد.
همچنین، به گفته مدیر اداره تأمین مالی زنجیره تولید بانک مرکزی، در تأمین مالی زنجیره‌ای امکان به‌کارگیری انواع شیوه‌های تعهدی و انتقال اعتبار بین حلقه‌های مختلف برای تأمین مالی بنگاه‌ها وجود دارد که منجر به کاهش نیاز بنگاه‌ها به تسهیلات جدید خواهد شد.
حمید آذرمند در نشست یادشده تسریع و بهبود فرآیند تأمین مالی سرمایه در گردش بنگاه‌های تولیدی را یکی از مزایای توسعه زنجیره‌های تأمین مالی زنجیره‌ای برشمرده و اعلام کرده بود: کاهش نیاز به دریافت تسهیلات جدید برای تأمین مالی سرمایه در گردش، کاهش مطالبات غیرجاری بانک‌ها، کاهش انحراف منابع و افزایش کارایی تخصیص منابع از جمله دیگر این مزیت‌هاست.
اقدامات دولت سیزدهم در راستای اجرایی شدن تأمین مالی زنجیره تأمین
در برنامه اقتصادی دولت سیزدهم، توجه شایانی به استفاده از روش‌های نوین تأمین مالی و حل مشکلات بنگاه‌های اقتصادی شده است. دولت قصد دارد با استفاده از طرح تأمین مالی زنجیره‌ای به مقاوم شدن اقتصاد ایران در برابر فشارهای تحریم‌های بین‌المللی کمک کند. به‌طوری که با اجرای این طرح، دولت به جای تمرکز صرف بر نقدینگی، از ابزارهای اعتباری بهره می‌برد.
یکی از اهداف مهم طرح در دولت سیزدهم این است که فعالیت بانک‌ها به سمت فعالیت‌های تولیدی هدایت شود، به بیان دیگر، اعتبارات به سمت تولید هدایت شوند. تیم اقتصادی دولت قصد دارد با استفاده از این طرح، هزینه تمام شده محصولات و همچنین مطالبات غیرجاری بانک‌ها را کاهش دهد و در این راستا نیز تفاهم‌نامه‌ای تحت عنوان «تأمین‌مالی زنجیره‌ای تولید» با پیگیری وزارت صمت بین این وزارتخانه و وزارتخانه امور اقتصادی و دارایی، بانک مرکزی و هفت بانک عامل امضا شد.
در همین راستا، تاکنون اقداماتی انجام شده است؛ از جمله ابلاغ دستورالعمل ارائه خدمات تأمین مالی زنجیره‌ای به بانک‌ها، ابلاغ شیوه‌نامه برات الکترونیکی در تأمین مالی زنجیره‌ای، ایجاد زیرساخت صورت‌حساب الکترونیکی توسط وزارت صنعت، ایجاد سامانه برات الکترونیکی توسط وزارت اقتصاد، تهیه مدل کسب‌وکار توسط بانک‌های منتخب و توافق با بنگاه‌های اقتصادی، ایجاد پلت‌فرم‌های ارائه خدمات تأمین مالی زنجیره‌ای توسط برخی بانک‌های عامل و همچنین امضای تفاهم‌نامه بین بانک‌ها و وزارت صنعت برای اجرای طرح.